ساختن، اما نه به بهای سلامت انسان و طبیعت
در جهان امروز، پروژه‌ای موفق تلقی نمی‌شود مگر آنکه علاوه بر تحقق اهداف مالی و فنی، الزامات ایمنی (Safety)، سلامت حرفه‌ای (Health) و محیط‌زیست (Environment) را به‌صورت یکپارچه و سیستمی رعایت کرده باشد. در ایران نیز با رشد پروژه‌های ساختمانی و عمرانی در مقیاس بزرگ، توجه به HSE دیگر یک تعارف سازمانی نیست، بلکه شرط بقا، بهره‌وری و اعتبار حرفه‌ای پروژه‌هاست. در این مقاله به معرفی اجزای کلیدی، ابزارهای اجرایی، چالش‌ها و راهکارهای پیاده‌سازی سیستم مدیریت HSE و محیط زیست در پروژه‌های ساختمانی می‌پردازیم.
سیستم HSE چیست و چرا در ساخت‌وساز اهمیت دارد؟
HSE مخفف Health, Safety, Environment است؛ چارچوبی جامع برای پیشگیری از حوادث انسانی، کنترل بیماری‌های شغلی و کاهش آثار منفی زیست‌محیطی پروژه‌ها.
اهداف کلیدی مدیریت HSE در پروژه‌ها:
- حفظ جان و سلامت نیروی انسانی
- پیشگیری از حوادث، آتش‌سوزی، سقوط، برق‌گرفتگی
- کاهش آلودگی آب، خاک، هوا و ضایعات ساختمانی
- اطمینان از تطابق با قوانین ملی و استانداردهای بین‌المللی
- ارتقای برند پروژه از منظر مسئولیت‌پذیری اجتماعی
اجزای اصلی سیستم مدیریت HSE و محیط‌زیست
|
مؤلفه کلیدی |
وظیفه و عملکرد در پروژه ساختمانی |
|
مدیریت ایمنی (S) |
تدوین رویه‌های ایمنی، کنترل فعالیت‌های پرریسک، آموزش PPE |
|
مدیریت سلامت شغلی (H) |
ارزیابی عوامل زیان‌آور (گردوغبار، صدا، تنش‌گرما)، غربالگری سلامت کارکنان |
|
مدیریت محیط‌زیست (E) |
مدیریت پسماند، کاهش آلودگی، کنترل آب‌های سطحی و مصرف انرژی |
|
مدیریت ریسک HSE |
شناسایی، ارزیابی و اقدام اصلاحی روی ریسک‌های بالقوه پروژه |
|
مستندسازی و گزارش‌دهی |
ثبت رویدادها، آموزش‌ها، ممیزی‌ها و نواقص شناسایی‌شده |
توصیه اجرایی: سیستم HSE زمانی مؤثر است که از فاز طراحی تا تحویل پروژه، در تمامی مراحل عملیاتی حضور واقعی داشته باشد.
ابزارها و روش‌های پیاده‌سازی سیستم HSE
- برنامه HSE Plan اختصاصی برای هر پروژه
- تدوین ماتریس ریسک و اقدامات اصلاحی پیشگیرانه
- چک‌لیست‌های ایمنی روزانه برای فعالیت‌های حیاتی (Concrete, Lifting, Excavation)
- کارگاه‌های آموزشی HSE و جلسات toolbox برای پرسنل اجرایی
- استفاده از نرم‌افزارهای مدیریت حوادث، گزارش‌ها و آمارها (HSE-MS)
- برنامه مدیریت پسماند، تفکیک و بازیافت مصالح
نقش مدیریت محیط‌زیست در ساخت‌وساز پایدار
|
حوزه محیط زیستی |
اقدامات پیشنهادی در پروژه ساختمانی |
|
پسماند ساختمانی |
تفکیک مصالح قابل بازیافت، حذف دفن غیرمجاز نخاله‌ها |
|
مصرف انرژی و سوخت |
استفاده از تجهیزات کم‌مصرف، کنترل نشت سوخت و خاموشی موتورها |
|
کنترل آلودگی هوا |
مه‌پاش در محل خاک‌برداری، پوشش مصالح، مدیریت تردد ماشین‌آلات |
|
حفاظت از منابع آب |
عدم شست‌وشوی ابزار در منابع طبیعی، بازیافت آب خاکستری |
|
محیط‌زیست اجتماعی |
کاهش آلودگی صوتی، اطلاع‌رسانی به همسایگان، حفظ درختان موجود |
چالش‌ها و راهکارهای اجرای موفق HSE در پروژه‌های ایران
|
چالش رایج |
راهکار پیشنهادی |
|
نبود فرهنگ ایمنی و محیط‌زیست در کارگاه |
آموزش عملیاتی، نمایش نتایج مثبت، مشارکت فعال کارکنان |
|
نگاه هزینه‌محور به HSE |
تحلیل هزینه–فایده حوادث، مستندسازی هزینه‌های پنهان |
|
ضعف در نظارت و اجرا |
تعیین ناظر HSE مستقل، انجام ممیزی‌های دوره‌ای |
|
نبود تجهیزات مناسب یا استاندارد |
استفاده از برندهای تأییدشده، الزام به تحویل PPE با کیفیت |
نمونه تجربه‌های موفق در مدیریت HSE پروژه‌های ساختمانی
- پروژه تونل متروی تهران، خط ۶ با ثبت ۹۶٪ انطباق در ممیزی محیط‌زیستی
- سایت پتروشیمی مهدی‌شهر با کاهش ۷۰٪ حوادث ناشی از سقوط با تغییر برنامه HSE Plan
- پروژه‌های بازسازی کرمانشاه با بازیافت بیش از ۴۰٪ مصالح ساختمانی تخریب‌شده
جمع‌بندی؛ HSE نه بخش اضافی پروژه، بلکه هسته پایداری آن است
در صنعت ساخت‌وساز ایران، مدیریت HSE و محیط‌زیست اگرچه هنوز در برخی پروژه‌ها نهادینه نشده، اما به‌سرعت در حال تبدیل‌شدن به یکی از شاخص‌های اصلی ارزیابی حرفه‌ای بودن تیم‌ها و سازمان‌هاست. رویکردی که در آن سلامت انسان، ایمنی کارگاه و پایداری محیط، هم‌راستا با اهداف اقتصادی پروژه تعریف می‌شوند. آینده‌ای ایمن و سبز، از امروز با انتخاب‌های هوشمندانه شکل می‌گیرد.
در گروه ساختمانی ساخَط، مدیریت HSE و محیط زیست در پروژه‌های ساختمانی از الزامات حرفه‌ای برای ساخت ایمن، سالم و پایدار میباشد. تجربه ۲۰ ساله ساخَط در اجرای پروژه‌های عمرانی، نشان داده است که موفقیت پایدار و همیشگی فقط در سایه‌ی ساخت ایمن، دقیق و سالم ممکن خواهد بود.
